Het eerste weekend van oktober stond traditioneel weer helemaal in het teken van sterrenkunde en ruimtevaart. In Genk hield de JVS/VVS haar 36e JVS/VVS-weekend, dat net zoals vorig jaar ook via streaming gevolgd kon worden. Daar heb ik dankbaar gebruik van gemaakt. Op die manier kon ik op zaterdag alle presentaties online bijwonen zonder mij naar de andere kant van het land te moeten verplaatsen. Bijkomend voordeel: ik kon dan ook wat langer uitslapen. Dat was nodig, want zondag moest ik vroeg opstaan als ik op tijd in Noordwijk wou zijn. Daar vond voor de elfde keer de ESA open dag plaats bij ESTEC (European Space Research and Technology Centre), het grootste onderzoeks- en technologisch centrum van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Die verplaatsing vond ik wél de moeite waard, want op de ESA open dag kun je niet alleen presentaties volgen, je kunt er ook een bezoek brengen aan de gebouwen en installaties van ESTEC, astronauten ontmoeten, kennis maken met onderzoekers en nog veel meer.
36e JVS/VVS-weekend
Maar daarover heb ik het straks. Eerst terug naar zaterdag. Het JVS/VVS-weekend vond plaats in de Limburgse Volkssterrenwacht Cosmodrome. Net als vorige edities stond er een evenwichtige mix van verschillende onderwerpen op het programma, gebracht door professionele astronomen én door jeugdige en al wat rijpere amateursterrenkundigen. Op zaterdag waren het met name twee jeugdige sprekers die bijzonder boeiende onderwerpen op een uitstekende manier wisten te brengen. In de voormiddag had Wout Goesaert, astronomiestudent aan de Universiteit van Leiden en voorzitter van JVS-Descartes in Limburg, het over zijn onderzoek naar kosmische magneetvelden in sterrenstelselclusters door middel van gepolariseerd radiolicht – een hele mondvol.
Na de lunch was het dan de beurt aan Daan Van Waesberghe, met een al even boeiend gebrachte lezing met als titel ‘Op zoek naar de stochastische gravitatiegolfachtergrond’. Daan won eerder dit jaar overigens de eerste prijs bij de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade, een wedstrijd die sinds 2008 jaarlijks georganiseerd wordt door de JVS/VVS in samenwerking met de universiteiten van Leuven, Gent en Brussel en met de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade.
Er stond ook een boekvoorstelling op het programma: ‘Nucleosynthese’, door professor Claude Doom. Het boek ontstond naar aanleiding van de gelijknamige cursus die de auteur in het voorjaar van 2021 gaf voor Volkssterrenwacht Beisbroek, en die ik met belangstelling gevolgd heb. Ik heb al meerdere cursussen van hem gevolgd, en hij weet als geen ander vaak complexe materie op een zeer bevattelijke en boeiende manier uit te leggen. De bijgaande powerpointpresentaties zijn ook altijd zeer duidelijk, verhelderend en mooi vormgegeven. Dit boek is ongetwijfeld een aanrader voor al wie nu eindelijk eens wil weten waar alle chemische elementen waaruit de wereld om ons heen is samengesteld, vandaan komen.
Professionele gastsprekers waren dr. Rik ter Horst met ‘Schmidt-Cassegrain-optiek, van groot naar klein’ en prof. dr. Huib Jan van Langevelde met ‘Inzoomen op superzware zwarte gaten met millimetertelescopen’, ook twee erg interessante lezingen.
De presentaties van zondag (met o.a. prof. dr. Christoffel Waelkens over de James Webb-telescoop) heb ik gemist omdat ik die dag bij ESTEC was, maar binnenkort worden alle presentaties van het weekend voor de deelnemers online beschikbaar gesteld, en dan hoop ik de gemiste lezingen alsnog te kunnen bekijken.
11e ESA open dag bij ESTEC
Het JVS/VVS-weekend mag dan bijzonder boeiend zijn, nóg interessanter is natuurlijk een bezoek aan ESTEC, waar de ESA open dag na twee digitale edities voor het eerst sinds 2019 weer fysiek kon plaatsvinden. Bij ESTEC worden ruimtemissies gepland en ontworpen en worden satellieten getest alvorens ze (elders) in de raket worden gestopt die hen naar de ruimte zal brengen. Als Europeanen mogen we best trots zijn op ESA. Onze Europese ruimtevaartorganisatie beschikt over het beste satellietnavigatiesysteem en de beste aardobservatiesatellieten ter wereld.
Bij de ingang ontmoette ik mijn Nederlandse space- en scifi-buddy’s Annette en Detlef, met wie ik de dag verder zou doorbrengen. Na de openingsceremonie begonnen we met een bezoek aan het hoofdgebouw, met heel wat stands over de lopende en geplande ESA-ruimtemissies: Solar Orbiter, BepiColombo, Juice, Cheops, ... Uiteraard ook aandacht voor de James Webb-ruimtetelescoop (een gezamenlijke missie van ESA, NASA en CSA). Aan elke stand waren posters, stickers en andere goodies te krijgen. Ook aandacht voor Careers at ESA: informatie voor jongeren (of iets minder jongeren) die ervan dromen om voor de ESA te gaan werken.
Het hoofdgebouw is via een lange, brede gang verbonden met het lab. Ook in die gang een aantal interessante standen, o.a. over Galileo (de Europese tegenhanger van GPS). In de aansluitende gang van het lab heel wat informatieve standen over zonnepanelen, reactiewielen, aardobservatie, geavanceerde materialen etc.
Even verderop kunnen we een werkende centrifuge bekijken: de Large Diameter Centrifuge. Hierin wordt verhoogde zwaartekracht gesimuleerd ten behoeve van wetenschappelijke experimenten. Het doet me denken aan een scène uit Moonraker, de James Bond-film waarin 007 met een spaceshuttle van het fictieve Drax Industries naar de ruimte reist (en bijna het loodje legt in een op hol geslagen centrifuge).
Het bezoek aan het Test Centre is een beetje teleurstellend. Hier kunnen we enkel een nieuwe cleanroom bezichtigen. In tegenstelling tot vorige keren is de rest van het Test Centre dit jaar verboden terrein voor bezoekers, omdat er toestellen opgesteld staan die top secret zijn! Bij mijn eerste bezoek, in 2018, heb ik in het Test Centre onder andere de indrukwekkende Hertz radio frequency test chamber kunnen aanschouwen, die een complete satelliet kan huisvesten. In die reusachtige kamer, waarvan de wanden bekleed zijn met materialen die radiogolven absorberen en op die manier de lege ruimte simuleren, worden grote antennesystemen of hele satellieten getest.
Tijdens de open dag kon het publiek kennismaken met twee ESA-astronauten: de Nederlander André Kuipers (vaste klant bij ESTEC) en de Duitser Matthias Maurer. Maurer vloog in november vorig jaar naar het ISS met de SpaceX Crew-3-vlucht, met een Crew Dragon-capsule van SpaceX, het commerciële ruimtevaartbedrijf van Elon Musk. Daarmee werd hij de 600e persoon in de ruimte. Tijdens zijn praatje vertelt hij over zijn verblijf in het ISS en zijn vlucht met de Crew Dragon.
Daarna volgen we twee hoogst interessante presentaties: een eerste over de James Webb-telescoop en een tweede over het Artemis-project, dat in de eerstkomende jaren weer mensen naar de maan moet brengen (maar ondertussen met wat vertraging te kampen heeft).
Na een bezoek aan het Erasmus-gebouw met maquettes en replica’s van ruimtetuigen (o.a. het Columbus Orbital Lab) en de grote NL Space Tent, waarin vooral de Nederlandse ruimtevaartactiviteiten in de verf gezet worden, komen we bij het podium van Space Rocks, een initiatief dat omschreven wordt als ‘a celebration of space exploration and the art, music, and culture it inspires’.
Een van de gasten was de Britse actrice Dominique Tipper, gekend van haar rol als Naomi Nagata in de alom geprezen scifi-serie The Expanse. Eerder op de dag was er al een gesprek geweest met Andy Saunders over zijn nieuwe fotoboek Apollo Remastered, met foto’s van de Apollo-missies. Jammer dat ik dat heb gemist, maar ik was wel op de hoogte van het verschijnen van dit nieuwe boek, dat binnenkort beslist een plaatsje in mijn boekenkast krijgt. Voor het boek werden nieuwe hogedefinitiescans van het originele filmmateriaal gemaakt en de beelden werden digitaal verbeterd tot een verbluffend gedetailleerd, contrastrijk en kleurrijk resultaat.
We waren wel nog op tijd voor Mark McCaughreans presentatie over de James Webb-ruimtetelescoop. Zoals we van Mark gewoon zijn – we hebben hem al vaak aan het werk gezien, zowel op eerdere edities van de ESA open dag als op FedCon, de scifi-conventie in Duitsland waar we ieder jaar naartoe gaan – was de presentatie weer tot in de puntjes verzorgd en bijzonder interessant en informatief.
Daarna waren er nog twee programmapunten: een panel met Andy Saunders en Matthias Maurer, en tenslotte ‘The Rhythm of Space’, waarin dj Lilly Palmer haar nieuwste project kwam voorstellen. Ik ben niet zo’n fan van dj’s en had dus nog nooit van Lilly Palmer gehoord, maar ze is blijkbaar wel bekend bij liefhebbers van het genre. Wat doet zo’n dj op de ESA open dag, vraag je je misschien af. Welnu, ze heeft een video mogen opnemen in de befaamde Hertz room, die het publiek deze keer niet mocht bezoeken. Het resultaat kun je zien op haar YouTube-kanaal. Ik heb een poging gedaan om er eens naar te luisteren. Het duurt maar liefst een uur en vijf minuten, maar gaat al snel vervelen wegens bijzonder monotoon en repetitief. Ik heb het dus niet helemaal uitgekeken. Maar de setting is natuurlijk wel uniek. Een video mogen opnemen in de Hertz room, wie zou daar niet voor tekenen?
www.amazon.nl/Apollo-Remastered
www.esa.int
www.esa.int/About_Us/ESTEC
www.esa.int/About_Us/ESTEC/Open_Day_2022
www.space-expo.nl
www.vvs.be
www.vvs.be/nucleosynthese
www.vvs.be/subsite/vlaamse-sterrenkunde-olympiade
youtu.be/r3YCGFKwBr8
