Typen 2012

Je kon hier eerder al lezen dat we dit jaar weer meegedaan hebben aan een aantal typewedstrijden. De uitgebreide verslagen van onze wedstrijdervaringen in Den Haag en Nijkerk en ons bezoek aan Rochefort voor de proclamatie van de wedstrijd Pro-Belgium heb ik nu neergeschreven in een 58 pagina’s tellend boekje. Ook de internetwedstrijden worden besproken (Intersteno, ABW, APSB, Pro-Belgium) en achteraan vind je de resultatenlijsten. Ideale vakantielectuur! Geïllustreerd met talrijke foto's.

Voor de niet-wedstrijdtypisten onder de lezers van deze blog (wellicht het merendeel…): de typewedstrijden waaraan we meedoen zijn vaak een gelegenheid om eens een weekendje weg te gaan en enkele interessante of leuke plekjes te bezoeken. Zo lees je in dit boekje ook over ons bezoek aan de Tweede Kamer in Den Haag, ons dagje uit in het Dolfinarium van Harderwijk en onze avonturen in de Grotten van Han…

issuu.com/gebo007/docs/typen2012

Edit 13 december 2012: de publicatie is inmiddels geüpdatet met twee extra hoofdstukjes (over de workshop Velotype van augustus en de 80e verjaardag van Nel Tjong A Tjoe in oktober). Het boekje telt nu 76 pagina’s.

Edit 9 juli 2013: Sommige lezers wilden toch ook graag een papieren exemplaar, om het een ereplaatsje in hun boekenkast te kunnen geven. Wil je ook een gedrukt exemplaar? Je kunt het vanaf nu online bestellen via Lulu.com (paperback, kleur).

Snow White and the Huntsman

Snow White... dat is Sneeuwwitje, toch? Dat sprookje voor kleine kinderen, met dwergen, een heks en een giftige appel? En op het einde een prins op een wit paard? Niet deze versie! De toon van Snow White and the Huntsman is heel wat grimmiger dan die van de Disney-tekenfilm waar de meesten van ons wellicht vertrouwd mee zijn. Hier neem je niet je kleine spruiten mee naartoe!

Zelfs de Disney-film (uit 1937, Disney’s allereerste lange animatiefilm) is op sommige momenten best wel een beetje eng. De engste scènes – op die met de giftige appel na – zijn ongetwijfeld die waar Sneeuwwitje wegvlucht door het bos, met donkere boomstronken en griezelige, bewegende takken die zich als dreigende armen naar haar uitstrekken.

De makers van Snow White and the Huntsman hebben duidelijk heel goed gekeken naar Disney’s meesterwerk, want in deze nieuwe incarnatie vinden we er heel wat elementen uit terug. Maar dan heel wat dreigender, want dit is geen verhaaltje voor het slapengaan meer. Bij de Internet Movie Database staat de film gecatalogeerd onder de genres actie, avontuur en drama, maar volgens mij hebben ze het belangrijkste vergeten: fantasy! Ja, alle elementen van het fantasy-genre zijn onmiskenbaar aanwezig: verzonnen wezens, magie, bovennatuurlijke krachten, en een imaginaire wereld die erg middeleeuws aandoet.

Omdat de meeste bioscoopgangers vertrouwd zijn met het oorspronkelijke sprookje van de gebroeders Grimm en/of met de erop gebaseerde Disney-film, is het verhaal natuurlijk een beetje voorspelbaar. Maar de scenaristen weten ons hier en daar toch te verrassen. Zo is het geen oud vrouwtje met een wrat op haar neus die Snow White verleidt om in de giftige appel te bijten, en het is niet de prins die haar uiteindelijk wakker kust, maar wel... Nou ja, daarvoor moet je zelf maar gaan kijken. In tegenstelling tot de Disney-film spelen de dwergen in deze film ook een kleinere rol. De film heet immers niet meer Snow White and the Seven Dwarfs, maar Snow White and the Huntsman.

De hoofdrollen worden vertolkt door Kristen Stewart (Snow White) en Chris Hemsworth (the huntsman). Stewart is bij het grote publiek wellicht bekend van haar rol als Bella Swan in de The Twilight Saga, maar ik heb de Twilight-films niet gezien en ik ben dat ook niet van plan. Vampierenromances kunnen mij met de beste wil van de wereld echt niet bekoren. Kristen Stewart doet echter haar best om Snow White geloofwaardig neer te zetten, en ze doet me wat denken aan Michelle Ryan.

Chris Hemsworth kennen we natuurlijk als Thor, uit de gelijknamige film en uit The Avengers, en niet te vergeten als Kirks vader in Star Trek (2009).

Charlize Theron geeft op meesterlijke wijze gestalte aan de evil queen Ravenna – een toepasselijke naam, met al die zwarte raven. Theron, die heel wat prijzen (waaronder een Oscar) won voor haar rol in Monster (2003), zag ik een paar weken geleden nog in de Alien-(sort-of-)prequel Prometheus, waar ze ook al schitterde in de rol van slechterik. (Ik weet het, ik had over Prometheus – en over The Avengers! – ook een blogje moeten schrijven, maar ik had daar toen helaas de tijd niet voor.)

De dwergen zijn heel wat dreigender dan de lieve kleine mannetjes uit de Disney-versie. Hun eerste ontmoeting met Snow White is zelfs allesbehalve vriendelijk, en hun idyllische huisje krijgen we al helemaal niet te zien. Ze luisteren ook niet naar grappige koosnaampjes als Happy, Bashful, Sneezy of Doc, maar heten Beith, Muir, Coll of Gort. Er is in Hollywood overigens een kleine rel ontstaan omtrent de casting van de dwergen. Men heeft namelijk geen beroep gedaan op dwerg-acteurs, maar op ‘grote’ acteurs van normale gestalte, en die vervolgens in de postproductie digitaal verkleind. En daar was de vereniging van Little People of America niet blij mee.

De fotografie is vaak verbluffend, er zitten bijzonder mooie beelden in de film. Sommige scènes doen onvermijdelijk aan The Lord of the Rings denken; de scènes met de dieren in het bos lijken dan weer zo weggeplukt uit de Disney-animatiefilm, maar dan in ’t echt... Ook de score van James Newton Howard is erg genietbaar. Bij een goede filmsoundtrack mag de muziek niet te veel opvallen of de aandacht afleiden, maar ik let er altijd speciaal op.

Deze Snow White and the Huntsman is me erg goed bevallen. Enkele maanden geleden had ik de trailer al gezien en toen dacht ik meteen: dát wil ik zien. En inderdaad, dit is Sneeuwwitje zoals je haar nog nooit eerder gezien hebt. Van onschuldig sprookje naar beklijvend fantasy-avontuur.

Tot slot nog een klein stukje video uit mijn eigen archief: de ontmoeting van mijn dochtertje Annelies met de échte Sneeuwwitje in Disney World:

www.snowwhiteandthehuntsman.com

Volkssterrenwacht Armand Pien

Een poosje geleden brachten we met Volkssterrenwacht Beisbroek, als afsluiter van onze astronomische uitstap naar Rupelmonde en Sint-Niklaas, een bezoekje aan de collega’s van Volkssterrenwacht Armand Pien. Deze volkssterrenwacht is gelegen in het hartje van Gent, en is verbonden aan de universiteit aldaar. Midden in de stad is natuurlijk absoluut geen ideale locatie voor een observatorium – te veel lichtpollutie – en men focust zich daarom niet op astronomische waarnemingen, maar op educatie van het publiek en popularisering van de wetenschap. De sterrenwacht is genoemd naar ’s lands beroemdste weerman.

De sterrenwacht zit verscholen achter een gevel die momenteel in de steigers staat. Eenmaal het gebouw binnen, worden we naar een binnenplaats geleid waar we al meteen een unicum te zien krijgen: als ik het goed begrepen heb, is dit de grootste werkende barometer ter wereld. Het is inderdaad een indrukwekkend instrument. Voor de doorsneebezoeker lijkt het wellicht op een reusachtige kwikthermometer, maar het is een oliebarometer. De vloeistof is rood gekleurde olie, die onder invloed van de luchtdruk een bepaalde hoogte bereikt in de glazen buis. Een vacuümpomp bovenaan houdt het bovenste gedeelte van de buis luchtledig. Er is voor olie gekozen in plaats van water, om de barometer vorstbestendig te maken.

Het instrument is bevestigd aan de zijkant van een toren die als liftkoker dienst doet. Ernaast bevindt zich een metalen trap. Sportief als we zijn, beklimmen we die enthousiast om zo het ding wat van naderbij te kunnen bekijken. Bovenaan kunnen we zien dat de vloeistofkolom zo’n 12,1 meter hoogte bereikt, wat naar ik vermoed overeenkomt met een luchtdruk van ongeveer 1010 hPa. We moeten hier beslist eens terugkomen wanneer het donker is, want dan schijnt het erg mooi te zijn met de lichtjes. In de olie zit immers ook een fluorescerende stof, die mooi oplicht onder de UV-verlichting.

Maar we zijn natuurlijk niet al die trappen opgeklommen op alleen maar de bovenkant van de barometer te zien. Boven bevinden zich immers ook de lokalen van de sterrenwacht. We worden verwelkomd in een zaaltje waar we straks een 3D-film te zien zullen krijgen. Maar eerst verdelen we ons in drie groepjes. Ieder groepje wordt onder de hoede van een andere sterrenwachtmedewerker naar een verschillende bestemming geloodst.

Op weg naar het grasplein met de meteo-instrumenten, op het platte dak van het gebouw, komen we nog een slinger van Foucault tegen. De slinger is zo’n kwartier geleden in beweging gezet, en laat al duidelijk zien hoe ver de Aarde in die tijd om zijn as is gedraaid. De slinger blijft immers altijd netjes in hetzelfde vlak slingeren, maar aangezien de Aarde draait, lijkt het alsof dat vlak roteert.

Op het grasplein zien we een pluviometer, een puviograaf en een thermometerhut met thermometer, hygrometer en barometer. Hogerop staan een analoge en een digitale anemometer. Er staat ook een verrekijker opgesteld op een statief. De kijker is gericht op het Gentse stadhuis, waar we op een van de torentjes zowaar een zonnewijzer kunnen ontwaren. We hebben hier ook een vrij uitzicht over Gent. Achter ons zien we de Boekentoren staan, voor ons de beroemde Gentse torenrij met de Sint-Niklaaskerk, het belfort en de Sint-Baafskathedraal.

In het meteolokaal krijgen we nog wat bijkomende uitleg en op een computerscherm zien we ook alle weergegevens in real time verschijnen. Ergens aan een wand hangt nog een oude weerkaart van Europa, waarop de hoge en lage drukgebieden door Armand Pien himself getekend zijn. Allemaal nog analoog natuurlijk, met waskrijtjes.

De volgende halte is de volledig gerestaureerde grote koepel, met een indrukwekkende, glimmende, koperkleurige Steinheil-Cooketelescoop uit 1880, met Zeiss-optiek. Het is een 9-inch-lenzenkijker met equatoriale montering. Günther Boerjan geeft ons een bijzonder interessante uitleg over de geschiedenis en de verbazingwekkende mechaniek van het toestel. Het gaat om een instrument dat oorspronkelijk toebehoorde aan de 19e-eeuwse industrieel, amateurastronoom en fotografiepionier Désiré Van Monckhoven. De telescoop bezit een volgsysteem dat niet elektrisch aangedreven wordt, maar door een gewicht waarvan de snelheid geregeld wordt het een Watt-regulator. Interessant om te zien, very steampunky...

Daarna mogen we ook even gaan kijken in de kleine koepel, waar sinds kort een moderne spiegelkijker staat. Daarover valt natuurlijk veel minder te vertellen, met dergelijke kijkers zijn we meer vertrouwd.

Het bezoek wordt afgesloten met een drankje en een heuse 3D-videovoorstelling. Er wordt gebruikgemaakt van Z-Flux: unieke, innovatieve en ter plekke ontworpen planetariumsoftware waarmee computeranimaties in 3D geprojecteerd worden. We krijgen dus allemaal zo’n brilletje op. Geen goedkoop kartonnen rood-groen of rood-blauw brilletje, maar een polarisatiebril zoals je tegenwoordig ook in de bioscoop krijgt bij 3D-voorstellingen. Na een demonstratie van realtimecomputeranimatie – waarbij twee bofkonten uit het publiek eventjes een Space Shuttle orbiter respectievelijk een Klingon Bird-of-Prey mogen besturen – krijgen we de voorstelling 1000 meteoren en kometen te zien, een documentaire over planetoïden, kometen en ander kosmisch puin. De film begint met het Toengoeska-event uit 1908, waarbij waarschijnlijk een meteoriet in de atmosfeer boven Siberië ontploft is.

En daarmee kwam een einde aan deze bijzonder leerrijke dag. Sorry voor de ietwat bedenkelijke kwaliteit van de foto’s, maar die zijn gemaakt met mijn smartphone want ik had m’n spiegelreflex die dag niet bij.

www.rug-a-pien.be

Mercator Digitaal

Toen ik mijn vrouw vertelde dat ik naar een Mercator-tentoonstelling zou gaan, dacht ze eerst dat het over een schip in Oostende ging, en mijn moeder verkeerde in de mening dat het iets met verzekeringen te maken had, maar neen, ik had het over de wereldvermaarde cartograaf Gerard Mercator uit Rupelmonde, die exact 500 jaar geleden het levenslicht zag. Ter gelegenheid van deze verjaardag werd 2012 uitgeroepen tot Mercatorjaar en worden er een heleboel Mercator-gerelateerde activiteiten georganiseerd.

Aan Mercator hebben we de overbekende mercatorprojectie te danken, een manier van kaarten tekenen waarbij zowel de lengte- als de breedtecirkels als evenwijdige rechten voorgesteld worden. Typisch voor de mercatorprojectie is de toenemende oppervlaktevertekening naar de polen toe, waardoor bijvoorbeeld Groenland veel groter lijkt dan het Arabisch schiereiland, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is. Mercators kaarten waren echter van groot belang voor de scheepvaart (en zijn dat nog steeds). De kortste weg tussen twee plaatsen – op de wereldbol een deel van een grootcirkel – wordt op een dergelijke kaart immers voorgesteld door een rechte lijn, en dat was op eerdere kaarten niet zo. De oppervlakten en afstanden mogen dan wel vertekend zijn, maar de hoeken zijn dat niet. Daardoor is het voor een schip eenvoudig een koers uit te zetten met behulp van een mercatorkaart.

Vorig weekend brachten we met een delegatie van Volkssterrenwacht Beisbroek een geleid bezoek aan de tentoonstelling Mercator Digitaal. Deze multimediale tentoonstelling, in het Mercatormuseum in Sint-Niklaas, kadert uiteraard in het Mercatorjaar. De pronkstukken van het museum zijn twee globes van Mercator: een aardglobe en een hemelglobe. Vóór we de globes met eigen ogen kunnen aanschouwen, krijgen we eerst een digitale versie van de aardglobe te zien, in de vorm van een computeranimatie. Op een groot scherm wordt ingezoomd op verschillende plaatsen op de globe, en daar krijgen we telkens een gedegen uitleg bij.

De aardglobe die Mercator in 1541 maakte, is natuurlijk niet zo waarheidsgetrouw als een hedendaagse wereldbol. Europa, Afrika en Midden-Amerika bevatten wel veel waarheidsgetrouwe details, maar Azië en de westkust van Amerika zijn al heel wat minder nauwkeurig, en op de plaats van Australië en Antarctica vinden we een totaal verzonnen, vormeloos continent. Een eind verderop staat Mercators hemelbol, waarop de sterrenbeelden staan aangegeven.

Via zeven kiosken wordt een digitale presentatie gebracht van verschillende aspecten van Mercators werk. Interessant zijn de interactieve aanraakschermen, waarop je kaarten uit verschillende perioden van de geschiedenis met elkaar kunt vergelijken. Een aantal oude atlassen worden in vitrines tentoongesteld. Daar mag je natuurlijk niet aankomen, maar een aantal boeken zijn gedigitaliseerd en via grote aanraakschermen te doorbladeren, waarbij je naar believen kunt inzoomen op details. Er is ook aandacht voor Mercators tijdgenoten, die op verschillende videoschermen door acteurs tot leven worden gebracht.

Mercator Digitaal is nog te bezichtigen tot en met 26 augustus 2012, en een bezoekje is beslist de moeite waard.

www.mercatordigitaal.be

Zonnewijzerdorp

Zondagmorgen vertrokken we met een bus (half)vol enthousiaste amateurastronomen richting Rupelmonde voor de (zo goed als) jaarlijkse astronomische uitstap van Volkssterrenwacht Beisbroek. Behalve omwille van het feit dat dit plaatsje aan de samenvloeiing van de Rupel en de Schelde de geboorteplaats is van de beroemde cartograaf Gerard Mercator en dat zijn standbeeld er staat, is het dorpje ook bijzonder interessant omdat het zoveel zonnewijzers telt. Rupelmonde, deelgemeente van Kruibeke, wordt daarom ook wel zonnewijzerdorp genoemd. In 1994 werd er, naar aanleiding van de vierhonderdste verjaardag van Mercators overlijden, een zonnewijzerpad aangelegd. Dit jaar is het overigens vijfhonderd jaar geleden dat Mercator geboren werd, en dat is dan ook meteen de aanleiding om dit jaar op onze uitstap Rupelmonde aan te doen.

Onze voorzitter, Jan Vandenbruaene – auteur van de Astronomische gids voor België, waarin de zonnewijzers van Rupelmonde uitvoerig beschreven staan – is een kenner en geeft ons een zeer deskundige uitleg bij de talrijke zonnewijzers die we te zien krijgen. We hebben overigens erg veel geluk met het weer, want ondanks de voorspelde regen schijnt de zon volop, iets wat natuurlijk bijzonder handig is wanneer je naar de zonnewijzers komt kijken.

Uit de wandeling langs Rupelmondes zonnewijzers onthouden we vooral dat er erg veel verschillende soorten zonnewijzers zijn. We beginnen onze tocht op de markt (het Mercatorplein), bij het pas enkele maanden geleden ingehuldigde standbeeld van de jonge Mercator, dat bij nader toezien zelf een zonnewijzer blijkt te zijn. Aan de overkant van de straat staat het veel grotere standbeeld van de oude Mercator, vlakbij de Onze-Lieve-Vrouwekerk.

Op de zuidelijke gevel van de kerk zien we een eenvoudige zonnewijzer, maar Jan wijst ons ook op een chronogram ter hoogte van het fronton. Een chronogram is een spreuk waarin een jaartal verborgen zit. Er staat: ‘gLorIose VICIt DraConeM’, wat zoveel betekent als ‘roemrijk overwon hij de draak’, wellicht een verwijzing naar Sint-Joris. In de spreuk zitten een aantal letters die ook als Romeinse cijfers geïnterpreteerd kunnen worden. Ze staan extra groot. Als je al die Romeinse cijfers bij elkaar optelt, kom je uit op 1758, het jaar waarin de kerk werd gebouwd.

Op en rond het plein bevinden zich nog meer zonnewijzers. We gaan kijken naar de meervoudige zonnewijzer, dat is een zonnewijzer met meerdere vlakken en meerdere schaduwwerpers. En we leren meteen hoe je de tijd op een zonnewijzer moet aflezen, want die stemt natuurlijk niet zomaar overeen met wat je op je digitale uurwerk ziet.

Om te beginnen duiden zonnewijzers altijd de ware plaatselijke zonnetijd aan, en die is voor iedere lengtegraad verschillend. Om de tijd, die door de zonnewijzer wordt aangegeven, om te zetten naar de officiële tijd die alle klokken aangeven, moet je dus rekening houden met de lengtegraad van de plaats waar de zonnewijzer staat. Vervolgens moet je, afhankelijk van de maand van het jaar, een aantal minuten bijtellen of aftrekken. Dat komt doordat de zon niet het hele jaar door met dezelfde snelheid langs de hemelboog trekt, en dat heeft dan weer te maken met het feit dat de Aarde in een ellips om de zon draait, waardoor onze planeet nu eens sneller, dan weer trager langs zijn baan beweegt. Samen met de schuine stand van de aardas zorgt dat ervoor dat je soms wel tot tien minuten of meer moet bijtellen of aftrekken. Hoeveel precies, dat kun je bij sommige wijzers aflezen op een zogenaamde tijdvereffeningslus. En tenslotte moet je natuurlijk ook nog rekening houden met zomer- of wintertijd. Als je al die zaken weet, kun je dus aan de hand van een zonnewijzer uitvissen hoe laat het precies is, maar de meeste voorbijgangers hebben daar natuurlijk weinig benul van en kijken een beetje verwonderd op dat de zonnewijzer een andere tijd lijkt aan te geven dan wat ze op hun polshorloge zien.

We komen ook heel wat zonnewijzers tegen aan gevels van huizen. De meeste huizen staan natuurlijk niet netjes noord-zuid- of oost-west geöriënteerd, en dat levert zonnewijzers met een afwijking op, d.w.z. de uurverdeling in voor- en namiddag is niet netjes symmetrisch. Bovendien zijn een aantal van die zonnewijzers niet de hele dag door bruikbaar, omdat ze slechts een deel van de dag door de zon worden beschenen.

Langs de Scheldeoever ontdekken we een equatoriale zonnewijzer, gemaakt van een oude molensteen. Bij een equatoriale zonnewijzer is het vlak met de uurlijnen niet horizontaal of verticaal, maar staat het onder een hoek die overeenkomt met de breedtegraad, zodat het evenwijdig staat met het vlak van de evenaar. Tijdens de herfst en de winter wordt zo’n zonnewijzer niet langs boven, maar langs onder beschenen. Equatoriale zonnewijzers zijn daarom vaak uitgevoerd als een (gedeeltelijke) ring, maar bij een molensteen gaat dat natuurlijk niet. De molensteen-zonnewijzer is daarom enkel bruikbaar tijdens de lente en de zomer, maar wel de hele dag door, van zonsopkomst tot zonsondergang.

Na deze boeiende en leerrijke wandeling langsheen de Rupelmondse zonnewijzers gaan we de inwendige mens versterken op het terras van brasserie-restaurant Scaldiana, met uitzicht op de Schelde. Ondertussen zien we de eerste wolken voorzichtjes voorbij de zon komen schuiven.

Zou het straks misschien toch nog gaan regenen?

www.vvs.be/astronomische-gids-van-belgie

FedCon 2012

Mijn FedCon-conreport is af! Je kunt het 29-pagina’s tellende en van foto’s voorziene pdf-document lezen en/of downloaden op issuu. Ook een selectie van mijn foto’s staat online. Veel lees- en kijkplezier!

issuu.com/gebo007/docs/fedcon2012
picasaweb.google.com/gebotopia/FedConXXI
www.fedcon.de