Ik was nog maar net terug van Disneyland Parijs, waar ik met mijn gezin drie dagen lang Halloween gevierd heb, of ik was alweer onderweg, deze keer voor één dagje naar Nederland. Heel andere koek: het jaarcongres van Skepsis, een organisatie die zich bezig houdt met het kritisch en wetenschappelijk verantwoord onderzoek naar buitengewone beweringen.
Ik ben al jarenlang een groot aanhanger van de sceptische beweging, die vooral een tegenpool wil vormen voor de grote hoeveelheid pseudowetenschappelijke nonsens die voortdurend op ons af komt. Dat gebeurt natuurlijk al heel lang, maar met de opkomst van het internet is het veel gemakkelijker geworden om allerlei ideeën – ook de meest bizarre, idiote of de meest gevaarlijke – de wereld in te sturen.
Gelukkig kan het internet niet alleen een vloek maar ook een zegen zijn. Eveneens sedert en dankzij de opkomst van het internet heeft de sceptische beweging namelijk wereldwijd een grote groei gekend. Al sinds 2005, het jaar waarin ik voor het eerst kennis maakte met het podcasting-fenomeen, volg ik The Skeptics’ Guide to the Universe en andere sceptische podcasts. Via dergelijke podcasts worden erg veel mensen bereikt, die anders wellicht nooit met scepticisme in contact gekomen zouden zijn.
Heel wat landen hebben ondertussen een of meer organisaties waarin de sceptici zich verenigen. In België zijn dat onder andere Skepp, in Nederland Skepsis. Beide zijn lid van een overkoepelende organisatie, de European Council of Skeptical Organisations (ECSO). Omdat het woord ‘scepsis’ uit het Grieks afkomstig is (‘σκέψις’), maken sceptici er een gewoonte van om na de eerste s geen c, maar een k te schrijven.
‘Tussen hemel en aarde’ was het thema van het jaarcongres van Skepsis, waarvoor ik dus op 3 november naar Amersfoort trok. Er stonden een aantal heel interessante sprekers op de gastenlijst, die de trip absoluut de moeite waard maakten.
Om te beginnen was er wetenschapsjournalist George van Hal, die het naar aanleiding van zijn boek Robots, aliens en popcorn had over wetenschap in sciencefictionfilms, een onderwerp dat mij als filmliefhebber en scifi-fan natuurlijk bijzonder kan boeien. Ik denk overigens dat ik George van Hal vorig jaar met een ietwat gelijklopende presentatie aan het werk gezien heb op de Fall Edition van FACTS.
Daarna was het de beurt aan Julia Cramer van QuTech (het quantuminstituut van de TU Delft), met een lezing over het verkeerd gebruik van natuurkundige termen. Met name over de term ‘quantum’, die de reclamejongens te pas en te onpas gebruiken, hoewel ze natuurlijk niet het minste benul hebben van de betekenis ervan. Maar ja, het klinkt cool en een beetje mysterieus, nietwaar? Cramer bracht het publiek ook wat bij over wat qubits en quantumcomputers nu precies zijn. Hoogst interessant.
Tijdens de zeer verzorgde broodjeslunch was er een gelegenheid tot meet-and-greet met de Amerikaanse podcaster Seth Andrews, die na de middagpauze een zowel verhelderende als grappige presentatie gaf, waarbij hij liet zien dat we, zelfs als we over correcte informatie beschikken, toch verkeerde conclusies kunnen trekken wanneer die informatie onvolledig is. Als je enkele feiten kent, maar niet alle feiten, dan is het bijzonder verleidelijk om tot een foutief besluit te komen.
Maar Andrews was niet helemaal uit Amerika gekomen voor een praatje van een half uur. Na zijn presentatie had hij nog een rol te vervullen als interviewer van een andere gast, die niet lijfelijk op het congres aanwezig was maar met wie een feilloos werkende skypeverbinding tot stand werd gebracht: professor Daniel Batcheldor, een astrofysicus die werkzaam is bij het Florida Institute of Technology. Batcheldor verschafte ons inzicht in het fenomeen van de ‘flat earthers’, mensen die ervan overtuigd zijn dat de Aarde plat is. Nochtans kun je met enkele simpele experimenten – zonder dat je daarvoor met een raket de ruimte in moet – zwart op wit bewijzen dat de aarde een bol is.
Als laatste spreker kwam Johan Braeckman aan het woord, hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit Gent. Hij had het met de nodige humor over het geloof in UFO’s en buitenaardse wezens. Twee jaar geleden had ik ook al een presentatie van Braeckman bijgewoond, op een colloquim over buitenaards leven, dat Skepp in samenwerking met de Vereniging voor Sterrenkunde had georganiseerd in Brussel.
Op het congres in Amersfoort werd ook nog een overzicht gegeven van de activiteiten van Skepsis gedurende het afgelopen jaar en werd er een bijzondere prijs overhandigd: de gegeerde Piramidependel werd uitgereikt aan dr. Peter Burger, die de prijs krijgt voor zijn hele oeuvre en in het bijzonder voor het werk aan nieuwscheckers.nl, een factcheckingwebsite die allerlei berichten die in het nieuws komen, kritisch onder de loep neemt. Die site is een initatief van Peter Burger en Alexander Pleijter.
De dag werd afgesloten met een panelgesprek en een borrel, en daarna kon ik met een tevreden gevoel naar huis terugkeren. Het was de eerste keer dat ik een congres van Skepsis bijwoonde, en ik was voornamelijk gegaan omdat Seth Andrews op de lijst van sprekers stond. Maar ook de andere presentaties waren stuk voor stuk bijzonder interessant en verhelderend. Hoewel ik drie tamelijk vermoeiende dagen in Disneyland Parijs achter de rug had (waaronder de halloweensoiree tot twee uur ’s nachts), ben ik bij geen enkele lezing ingedommeld!
