In het weekend van 6 en 7 oktober vond in Oostende het 32e JVS/VVS-weekend plaats, een evenement dat sedert meerdere jaren een vast plaatsje in mijn vaak overvolle agenda heeft. En ja, mijn agenda was dit jaar ook weer zo overvol, dat ik jammer genoeg enkel de eerste helft van het weekend kon bijwonen. Op zondag had ik namelijk iets anders gepland, dat óók met sterrenkunde en ruimtevaart te maken had: de jaarlijkse open dag van ESTEC in Noordwijk. Maar daarover meer in een volgende blogpost.
Het JVS/VVS-weekend wordt ieder jaar ergens in Vlaanderen georganiseerd door de Vereniging voor Sterrenkunde (VVS) en haar jongerenafdeling, de Jongerenvereniging voor Sterrenkunde (JVS). Twee dagen lang komen leden en andere geïnteresseerden bijeen voor tal van voordrachten over sterrenkunde en ruimtevaart. Boeiende presentaties van professionele sprekers uit binnen- en buitenland worden afgewisseld met al even interessante bijdragen van VVS-leden.
Zaterdagmorgen was ik dus al vroeg uit de veren (volgens mijn normen toch) om naar Oostende te sporen. Eerst met de trein en dan verder met de tram, tot vlak voor de ingang van Vayamundo, een vakantiecomplex met vergader- en congresfaciliteiten.
Na de opening door VVS-voorzitter Marnik Van Impe kregen we in de voormiddag al vijf korte voordrachten. Franky Dubois beet de spits af met een boeiende presentatie over 38 jaar zonnewaarnemingen, en daarna kwam Stijn Vanderheiden aan het woord met een stand van zaken over Astropolis, het momenteel in aanbouw zijnde space science center. Hoewel er ook een bescheiden sterrenwacht in Astropolis ondergebracht zal worden, wil Astropolis zich vooral profileren als wetenschapscentrum, waarbij zowel volwassenen als jongeren tot de doelgroep behoren.
Oostende had eerder al een tijdje een wetenschapscentrum, het helaas ter ziele gegane Earth Explorer – dat oorspronkelijk Dirk Frimout Center zou heten, naar Belgiës eerste astronaut, en dat later hernoemd werd tot Explorado – maar in Astropolis zal de aandacht vooral gaan naar ruimtevaart en sterrenkunde. Afgaand op Vanderheidens presentatie ziet het er allemaal erg veelbelovend uit, dus we zijn natuurlijk reuze benieuwd. Astropolis zal onderdeel uitmaken van een gloednieuw park in het zuiden van Oostende, gelegen langs het ‘Groene lint’, een nieuw 35 km lang fietspad rond de stad.
Verder waren er voor de middagpauze nog interessante bijdragen van Janos Barabas en Emmanuel Fabel, en het ochtendprogramma werd afgesloten met een presentatie van Arthur Schoeters over zijn bezoek aan de Russische lanceerbasis Bajkonoer (die, hou je vast, maar eventjes de oppervlakte heeft van twee Vlaamse provincies!).
Na de lunchpauze – waarvan ik dankbaar gebruik gemaakt heb om nog een korte strandwandeling te maken – had Koen Geukens het over de vijftigste verjaardag van Apollo VII (de laatste Apollo-testvlucht in een baan om de Aarde), en bracht Stijn Vanderheiden een update over de IDA Dark Sky Parks.
Dat laatste heeft te maken met lichtvervuiling, of liever, met de afwezigheid daarvan. Amateurastronomen in een dichtbevolkt gebied als Vlaanderen, dat je ’s nachts vanuit de ruimte gemakkelijk kunt herkennen als een enorme lichtvlek, hebben het niet gemakkelijk om lichtzwakke sterren of nevels waar te nemen vanuit hun achtertuin. Lichtvervuiling is overigens niet alleen een probleem voor astronomen, maar ook voor dieren en planten, die hun biologische dag- en nachtritme verstoord zien.
De International Dark-Sky Association (IDA) is een internationale organisatie die verschillende soorten labels toekent aan gebieden met een minimale lichtvervuiling, van waaruit ’s nachts de pikdonkere sterrenhemel in al zijn pracht bewonderd en geobserveerd kan worden. De bedoeling is om ook in Vlaanderen enkele gebieden een label te bezorgen. De beste kanshebber daarvoor is de Westhoek. Ook net over de grens, in Zeeuws Vlaanderen en andere delen van de Nederlandse provincie Zeeland, is het hier en daar ’s nachts nog behoorlijk donker. Onderstaand kaartje geeft een idee van de situatie in Vlaanderen (klik op de afbeelding voor een grotere versie). De gele gebieden komen (misschien) in aanmerking voor een IDA-label.
En dan was het tijd voor de eerste professionele gastspreker: de Nederlander Freek Roelofs van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn presentatie ging over de Event Horizon Telescope, die ons binnen afzienbare tijd de eerste foto van een zwart gat moet opleveren. Ik zal hier niet uitleggen wat zwarte gaten precies zijn, maar ik beperk me tot een bijzonder beknopte en onvolledige omschrijving: zwarte gaten zijn astronomische objecten waaruit niets kan ontsnappen, dus ook geen licht of andere vormen van straling. De vraag rijst dus: koe kun je een foto maken van iets dat geen licht geeft (en ook geen licht weerkaatst)? Welnu, het zwarte gat zelf is in principe inderdaad niet te zien of te fotograferen, maar actieve zwarte gaten worden wel omgeven door een accretieschijf met allerlei materiaal dat wél licht geeft, en dat licht kan wel opgevangen worden. Op die manier hoopt men de ‘schaduw’ van het zwarte in dat licht te kunnen zien. Daaruit moet bijvoorbeeld ook afgeleid kunnen worden hoe de accretieschijf in de ruimte georiënteerd is.
Astronomen weten met zekerheid dat er zich een gigantisch zwart gat bevindt in het centrum van ons melkwegstelsel, en dat zwarte gat willen ze nu dus fotograferen. Het probleem is echter, dat allerlei kosmisch stof ons zicht op het centrum van het melkwegstelsel belemmert. Toch weten we wat zich daar allemaal bevindt, want al kan gewoon zichtbaar licht niet doorheen dat stof, radiogolven kunnen dat wel. Dus gebruiken astronomen geen optische telescopen, maar radiotelescopen om naar het centrum van het melkwegstelsel te kijken.
Het zwarte gat zelf (en de accretieschijf errond) mag dan wel een kanjer zijn, vanop een afstand van zowat 26.400 lichtjaar valt het niet mee om het waar te nemen. Daar zou je een héél grote radiotelescoop voor nodig hebben. Dergelijke grote telescopen bestaan niet en kunnen we ook niet bouwen, maar daar hebben die slimme astronomen weer iets op bedacht: ze maken namelijk gebruik van meerdere telescopen die over de hele wereld verspreid staan, en combineren de opgevangen signalen via interferometrie. De Event Horizon Telescope is dus niet één instrument, maar een combinatie van instrumenten die op verschillende plaatsen op Aarde verspreid staan. Door al die telescopen naar hetzelfde object te laten kijken en de waarnemingen op een slimme manier te combineren, kan men uiteindelijk een beeld maken waarop het zwarte gat te zien zou moeten zijn. Het project is nog niet klaar, maar er zijn ondertussen al heel wat computersimulaties gemaakt die een idee moeten geven van wat het uiteindelijke beeld moet worden. Die simulaties kregen we zaterdag in Oostende alvast te zien.
Na de koffiepauze was de tweede gastspreker al aan de beurt: de Spaanse dr. Jose Antonio Caballero, die het in vrij goed verstaanbaar Engels had over Carmenes, exo-Aardes en muziek. Exo-Aardes zijn Aarde-achtige exoplaneten (planeten die niet om de zon, maar om andere sterren draaien). Exoplaneten worden tegenwoordig aan de lopende band ontdekt, maar het zijn natuurlijk vooral de planeten die op de Aarde lijken die ons het meeste interesseren (met het oog op de mogelijke aanwezigheid van buitenaards leven).
Het namiddagprogramma van dag 1 werd afgesloten door bijdragen van Christian Steyaert en Kurt Christiaens.
Helaas heb ik de voordracht van dr. Marcel Vonk over emergente zwaartekracht en het donkere heelal en andere ongetwijfeld boeiende presentaties op zondag moeten missen, maar ik wou dit jaar toch écht wel eens naar de open dag van ESTEC, die jammer genoeg in hetzelfde weekend viel.
Soms zou het me heel goed uitkomen als ik een TARDIS zou hebben, dan zou ik gewoon eventjes terug in de tijd kunnen rezien en op twee plaatsen tegelijk zijn... Over de TARDIS gesproken, 7 oktober was overigens ook een datum waar alle Doctor Who-fans halsreikend naar uitkeken, want die avond was op de BBC de seizoenspremière van een nieuw Doctor Who-seizoen te zien, met een nieuwe actrice – voor het eerst een vrouw – in de rol van The Doctor!
carmenes.caha.es
darksky.org
eventhorizontelescope.org
www.astropolis.be
www.vvs.be
Geen opmerkingen:
Een reactie posten