Gebotopia: Typografie in e-books

Ik heb de laatste weken een hoop e-books onder ogen gekregen. Sommige zijn gratis public domain-boeken die ik van Project Gutenberg heb gedownload, andere zijn boeken die ik in een e-bookstore heb aangekocht (o.a. Kobo, ebook.nl), nog andere zijn boeken die auteurs op hun eigen website aanbieden. Voor de goede orde: het gaat hier telkens om epub-bestanden, dus geen pdf.

Van al die boeken zijn er slechts bitter weinig die voldoen aan de gangbare typografische standaarden. In de meeste gevallen laten verscheidene typografische aspecten heel wat te wensen over, in tegenstelling tot de klassieke papieren boeken, waar doorgaans weinig op aan te merken valt. Hieronder geef ik een lijstje van de dingen die mij het meeste storen, telkens met twee voorbeelden (schermafdrukken gemaakt via Adobe Digital Editions): eenmaal zoals het niet moet en eenmaal volgens de regels van de kunst.

Aanhalingstekens en gedachtestreepjes

Vaak worden de rechte aanhalingstekens gebruikt ('...' en "...") in plaats van gekrulde aanhalingstekens (‘...’ en “...”). Rechte aanhalingstekens doen denken aan een antieke schrijfmachine. In professioneel drukwerk horen gekrulde aanhalingstekens (en weglatingstekens) te staan.

Rechte of gekrulde aanhalingstekens

Vaak worden koppeltekens (-) gebruikt in plaats van gedachtestreepjes (–). Ook een oude schrijfmachinegewoonte.

Koppeltekens of gedachtestreepjes

Uitvullen zonder afbreken

Vaak wordt de tekst uitgevuld zonder dat lange woorden afgebroken worden aan het einde van de regel, wat resulteert in heel wat regels met veel te grote spaties tussen de woorden. Dat is allerminst bevorderlijk voor de leesbaarheid. Omdat vrijwel geen enkele e-reader die vandaag op de markt is over ingebouwde afbreekalgoritmen beschikt, is uitvullen in epub-bestanden dus ten sterkste af te raden. Niet uitgevulde, links uitgelijnde tekst leest overigens veel prettiger, vind ik.

Uitvullen of links uitlijnen

Cursieve lettertypen

De meeste e-books bevatten geen ingesloten lettertypen. De reader geeft de tekst dan weer met een ingebouwd standaardlettertype. Cursieve tekst wordt elektronisch schuin gezet, wat in een geschreefd lettertype meestal een bijzonder lelijk resultaat geeft. In professionele typografie wordt gebruik gemaakt van aparte fonts voor cursief. Hetzelfde geldt overigens voor vet, maar daar valt het niet zo op; het verschil is bij cursief het duidelijkst te zien.

Schuingedrukt of echt cursief

Blanco regels tussen de alinea’s

Vaak staan er onnodige blanco regels tussen de alinea’s. In een doorlopende tekst, zoals een roman, is dat storend, zeker wanneer er veel met korte alinea’s van een of twee regels gewerkt wordt, zoals bij dialogen:

Blanco regels; geen insprong bij het begin van een alinea

In papieren romans vind je dat nooit. Daar is het gebruikelijk om de alinea’s zonder blanco regels op elkaar te laten aansluiten, met een kleine insprong aan het begin van iedere nieuwe alinea:

Geen blanco regels; insprong bij het begin van een alinea

Conclusie

Bij e-books die niet via een professionele uitgeverij tot stand zijn gekomen, zijn deze fouten nog enigszins verschoonbaar. Auteurs die hun eigen e-books aanbieden of vrijwilligers die public domain-boeken naar het epub-formaat omzetten, hebben meestal niet de nodige typografische en/of technische kennis. Al vind ik wel dat ze toch wat meer moeite zouden moeten doen om hun werk op een keurige manier te presenteren.

Van e-books die door uitgeverijen aangeboden worden, zou je toch zeker dezelfde typografische kwaliteit als in een papieren boek mogen verwachten, en ik moet helaas vaststellen dat dat lang niet altijd het geval is. Ik kan hieruit alleen maar concluderen dat de uitgeverijen het elektronisch uitgeven nog wat stiefmoederlijk behandelen. Gauw even converteren en de kous is af. Kwaliteitscontrole achten ze niet nodig. Als het maar leesbaar is.

Lezers van e-books worden blijkbaar nog niet altijd serieus genomen. Hebben zij dan geen recht op dezelfde kwaliteit die voor papieren uitgaven als vanzelfsprekend beschouwd wordt?

Ik moet een en ander toch ook een beetje relativeren: de kans is groot dat heel wat modale lezers zich daar allemaal niet aan storen en al die mankementen niet eens opmerken – wellicht vinden ze mij een muggenzifter. Maar typo-nerds als ik kunnen zich hier mateloos aan ergeren.

Mijn oplossing

Omdat ik dus nogal een pietje-precies ben en een beetje kan programmeren, heb ik snel even een Perl-scriptje gemaakt om mijn epub-bestanden te fatsoeneren alvorens ik ze op mijn reader zet en begin te lezen. Mijn scriptje zorgt ervoor dat een aantal lettertypen ingesloten worden (zodat ik straks echte cursieven te zien krijg), converteert rechte naar gekrulde aanhalingstekens (en weglatingstekens), vervangt uitgevulde tekst door links uitgelijnde tekst en vervangt koppeltekens door gedachtestreepjes waar van toepassing. Als er storende elementen in de lay-out zitten, pas ik daarna handmatig de CSS-stijlen aan. Daarvoor maak ik gebruik van Sigil, een gratis epub-editor.

Eén probleempje nog: de via een e-bookstore aangekochte e-books zijn doorgaans beveiligd met Adobe DRM (digtal rights management), waardoor je de bestanden niet zomaar kunt aanpassen. Die DRM moet er dus eerst afgehaald worden. Een echt probleem is dat niet, want de nodige Python-scripts zijn makkelijk op het internet te vinden (met dank aan i♥cabbages). DRM is bedoeld als een beveiliging tegen piraterij, maar in de praktijk is het alleen maar hinderlijk voor de reguliere gebruikers. De DRM verhindert hen immers om het bestand op meerdere readers te gebruiken, te converteren naar andere bestandsformaten of om het in een webbrowser te lezen als ze dat zouden willen (bijvoorbeeld met de Firefox-addon EPUBReader of via een cloud service als Ibis Reader). Voor de piraten is het omzeilen van DRM kinderspel, dus die hou je er niet mee tegen. Er gaan dan ook vele stemmen op om DRM gewoon af te schaffen.

Ik gooi de DRM dus meteen van al mijn aangekochte ebooks. Niet omdat ik het bestand illegaal wil verspreiden (doe ik niet, ik ben een eerlijke gebruiker), maar omdat ik er de typografische schoonheidsfoutjes wil kunnen uithalen om het boek in optimale omstandigheden te kunnen lezen.

Slechts héél af en toe kom ik een e-book tegen waar niets op aan te merken valt. In dat geval blijf ik er natuurlijk netjes af.