Een tijdje geleden brachten we een bezoek aan Escher in het Paleis in Den Haag, een permanente tentoonstelling die helemaal gewijd is aan het fascinerende werk van Maurits Cornelis Escher (1898-1972). Deze grafisch kunstenaar staat bekend om zijn vlakvullingen, metamorfosen en intrigerende afbeeldingen van onmogelijke objecten. Escher maakte voornamelijk houtsneden, houtgravures en lithografieën.
Onlangs ben ik er via een YouTube-video achter gekomen dat Escher zich voor enkele van de onmogelijke objecten heeft laten inspireren door Roger Penrose, de Britse wis- en natuurkundige, kosmoloog en Nobelprijswinnaar. In 2020 won Penrose samen met Andrea Ghez en Reinhard Genzel de Nobelprijs voor natuurkunde voor zijn onderzoek aan zwarte gaten. Maar Penrose heeft niet alleen Escher geïnspireerd, het omgekeerde was evengoed waar!
Deze tentoonstelling, die niet alleen werk van Escher zelf, maar ook van Samuel Jessurun de Mesquita laat zien – Eschers leraar en ontdekker –, is gehuisvest in een bijzonder gebouw: het Paleis aan het Lange Voorhout. Hier woonde koningin Emma, de betovergrootmoeder van koning Willem-Alexander. Je hebt dus eigenlijk twee bezienswaardigheden voor de prijs van één: de Escher-collectie én het interieur van het Paleis. Emma kocht het paleis in 1896 en ging er wonen in 1901, toen haar dochter Wilhelmina trouwde met de Duitse prins Hendrik.
Tussen de vele kunstwerken van Escher (en enkele van de Mesquita) door, kunnen we dus ook genieten van de pracht en praal van dit paleis, met heel wat goudkleurige elementen in ramen, deuren, trappen etc. En er is eigenlijk nog een derde bezienswaardigheid wanneer je het gebouw bezoekt: in elke zaal hangt een opvallende kroonluchter – allemaal unieke exemplaren –, ontworpen door kunstenaar Hans van Bentem en bijna allemaal geïnspireerd op het werk van M.C. Escher.
Bij de kassa hadden we ons laten vertellen dat we voor een bezoek aan de tentoonstelling zo’n anderhalf uur nodig zouden hebben, maar dat cijfer is natuurlijk gebaseerd op de gemiddelde bezoeker, en dat zijn wij duidelijk niet. We hebben er net geen drie uur over gedaan. Dat komt uiteraard doordat ik bij heel wat van Eschers kunstwerken een onweerstaanbare drang voelde om Miche en Annelies wat uitleg te geven over wat ze precies zagen en wat er nu zo bijzonder aan was. Vlakvullingen, symmetrieën, tegengestelden, spiegelingen, perspectief, oneindigheid, optische illusies... Het zijn stuk voor stuk bijzonder boeiende zaken!
In de grote traphal hangt een uitvergrote reproductie van één van Eschers beroemdste prenten: Hand met spiegelende bol. Hier zien we de linkerhand van de kunstenaar, die een spiegelende bol vasthoudt. In de weerspiegeling op de bol zien we wat Escher zag toen hij het werk maakte: zichzelf, zittend op een armstoel, met op de achtergrond de muren, ramen en inboedel van de kamer, een boekenplank, en zijn hand op de voorgrond. Uiteraard is het beeld in de bol vervormd, aangezien het geen vlakke, maar een bolle spiegel is.
Onlangs nog kwam ik het werk van Escher tegen op een eerder onverwacht moment: tijdens het lezen van het nieuwste boek van Thomas Hertog, Het onstaan van de tijd, waar de auteur Eschers Cirkellimiet IV gebruikt als illustratie van een tweedimensionale dwarsdoorsnede van een anti-de Sitter-ruimte. Het is een houtsnede met een zich eindeloos herhalende figuur van witte engelen en zwarte demonen. In het midden van de cirkel zijn er een relatief klein aantal duidelijke, grote figuren. Het patroon herhaalt zich tot aan de rand van de cirkel, maar daarbij worden de figuurtjes steeds talrijker, kleiner en minder duidelijk. Op de rand vervagen ze in een oneindige fractaal! Dit kunstwerk hebben we in de tentoonstelling niet zien hangen, maar wel een regelmatige vlakvulling met dezelfde figuurtjes, en ook andere cirkellimieten (Cirkellimiet II, met rode, witte en zwarte kruisjes, en Cirkellimiet III, met kleurrijke vissen), allemaal volgens hetzelfde principe.
Op de bovenste verdieping kunnen we zelf experimenteren met een spiegelende en een doorzichtige glazen bol, en kunnen we ons laten fotograferen in de ‘Escher-kamer’. Zo’n kamer hebben we eerder al gezien, onder andere in Technopolis in Mechelen. Met Escher heeft dit weinig te maken, maar het past wel in het thema van optische illusies. Dit soort kamer wordt een Ames-kamer genoemd, naar zijn ontwerper, de Amerikaanse wetenschapper Aldelbert Ames.
Deze tentoonstelling is echt een aanrader voor al wie van kunst, wiskunde, optische illusies en doordenkertjes houdt.
escherinhetpaleis.nl
youtu.be/f7kW8xd8p4s – The Art of the Impossible: MC Escher and Me – Secret Knowledge 1/2
youtu.be/1CYrGpd8k5w – The Art of the Impossible: MC Escher and Me – Secret Knowledge 2/2
Geen opmerkingen:
Een reactie posten