40 jaar Volkssterrenwacht Beisbroek

Ik kan me nog exact het moment voor de geest halen dat ik in de krant – ja, veertig jaar geleden hadden we nog een papieren gazet – las dat er in Brugge een volkssterrenwacht was opgericht: Volkssterrenwacht Beisbroek. Er stond een foto bij van een groot landhuis met een toren ernaast met een tot de verbeelding sprekende koepel. Ik was erg in mijn nopjes met dat goede nieuws, want Brugge was niet zo heel ver van Knokke-Heist, waar ik toen nog woonde.

Ondertussen mag de vereniging Volkssterrenwacht Beisbroek mij al bijna twintig jaar tot haar trouwe leden rekenen, en ik volg er elk jaar een aantal cursussen over ruimtevaart, sterrenkunde en aanverwante wetenschappen. Meer dan twintig jaar geleden kwam ik ook af en toe in Beisbroek, maar ik werd pas lid van de vereniging in 2005.

Afgelopen weekend werd de veertigste verjaardag uitgebreid gevierd met een feestelijke zitting. In zijn welkomstwoord gaf voorzitter Jan Vandenbruane een overzicht van veertig jaar Volkssterrenwacht Beisbroek, inmiddels ook al meer dan tien jaar gekend als Cozmix, want eind 2012 kreeg het bezoekerscentrum een nieuwe naam.

In een interview met twee stichtende leden, Herman Ghyoot en Claude Doom, kregen we sappige verhalen te horen uit de begintijd van de sterrenwacht. Ze vertelden honderduit over de onderhandelingen met het toenmalige gemeentebestuur van Sint-Michiels, de aankoop en de renovatie van het landhuis, de bouw van de toren met de koepel, de aankoop en de installatie van het planetarium, en de vele problemen die uiteindelijk allemaal overwonnen werden. Ter illustratie van hun verhalen werden enkele filmfragmenten uit de oude doos vertoond, zodat we ons een goed beeld konden vormen van hoe het er veertig jaar geleden aan toe was gegaan.

Ondertussen was ook de burgemeester gearriveerd. die op zijn beurt de aanwezigen toesprak en vol lof was over de jarenlange inzet van de vereniging en haar enthousiaste medewerkers.

Het volgende programmaonderdeel was de première van een gloednieuwe planetariumvoorstelling: Tussen de sterren, een eigen productie van Cozmix. De planetariumvoorstellingen – op het koepelplafond geprojecteerd door de enkele jaren geleden volledig vernieuwde fulldomeprojectoren – zijn doorgaans buitenlandse producties die aangekocht en van een Vlaamse commentaarstem voorzien worden. Deze Terug naar de sterren werd echter helemaal in eigen huis geproduceerd. Er zitten dan ook beelden in van het gebouw van de Brugse sterrenwacht en van Brugge. Op deze voorstelling mogen de makers terecht trots zijn!

De namiddag werd afgesloten met een uitgebreide en geslaagde receptie, met zowel alcoholvrije als alcoholhoudende drankjes en vooral héél veel bijzonder lekkere hapjes!

Over de onstaansgeschiedenis van de Brugse volkssterrenwacht kun je meer lezen op deze pagina op de website van Cozmix.

Tijdens de herfstvakantie is er elke dag iets te beleven in Cozmix, voor jong en oud!

www.cozmix.be
www.cozmix.be/nl/herfstvakantie-cozmix

Wintertijd

Al sinds 1976 verzetten we met z’n allen twee keer per jaar al onze klokken. In het voorjaar draaien we alle klokken een uur vooruit, in het najaar draaien we ze weer terug. De klokken in onze computers, smartphones en heel wat andere apparaten doen dat ondertussen gelukkig automatisch, maar het blijft gekkenwerk, als je ’t mij vraagt. Vroeger was het nog erger. Dan was ik twee keer per jaar telkens zowat een uur bezig om al mijn klokjes goed te zetten, want ik heb een hekel aan klokken die verkeerd staan.

Het is ook altijd een heel gedoe, die halfjaarlijkse omschakeling. Na bijna een halve eeuw zijn er nog tal van mensen die niet weten of de klok nu een uur vooruit of een uur teruggedraaid wordt, en weten velen nog altijd niet wanneer die omschakeling nu precies plaatsvindt. Het gevolg: de dag van de omschakeling – of de eerstvolgende werkdag – komen ze ofwel een uur te laat ofwel een uur te vroeg op hun afspraken.

Ook huisdieren en kleine kinderen snappen niet waarom ze ineens een uur langer of korter op hun volgende maaltijd moeten wachten. En kinderen begrijpen niet waarom ze al naar bed moeten wanneer ze nog helemaal niet moe zijn.

Het is al langer bekend dat de omschakeling van wintertijd naar zomertijd en andersom onze biologische klok behoorlijk in de war kan sturen. Sommige mensen passen zich vrij snel aan, maar anderen kunnen er weken lang last van ondervinden. Het moment van de omschakeling blijkt jaar na jaar duidelijk terug te vinden in de verkeersongevallenstatistieken. Bij het begin van de zomertijd – we hebben dan een uur minder kunnen slapen – zijn heel wat mensen nog niet klaar wakker wanneer ze ’s ochtends vroeg de baan op moeten, en bij het begin van de wintertijd – het is dan een uur eerder donker – begint de avondspits ineens in het duister, zonder dat er een geleidelijke overgang is geweest.

Ondanks de vele nadelen, die niet opwegen tegen de eerder betwistbare voordelen, blijven we vooralsnog halsstarrig vasthouden aan dat halfjaarlijkse circus. Ik blijf erbij: het is een idioot systeem dat nergens goed voor is. Bij de invoering ervan in 1976 was er nog iets voor te zeggen, maar ondertussen is duidelijk geworden dat het ons meer schade dan goeds berokkent. Zo snel mogelijk afschaffen, die handel!

Of we dan het hele jaar door de huidige zomertijd of het hele jaar door de huidige wintertijd moeten gebruiken, is weer een andere discussie. Maar ik zou al heel blij zijn als we gewoon altijd dezelfde tijd zouden gebruiken. Niet meer dan logisch, toch?

James Horner Tribute Concert

Naar zowat jaarlijkse gewoonte ben ik ook dit jaar weer naar het concert geweest dat georganiseerd wordt door het Film Fest Gent, daags na de uitreiking van de World Soundtrack Awards. Dit jaar kozen de organisatoren voor een huldeconcert met de muziek van een van de belangrijkste filmcomponisten van de voorbije decennia: James Horner (1953-2015).

Bij het grote publiek is Horner wellicht best gekend voor de muziek die hij schreef voor James Camerons Titanic. Voor die blockbuster schreef hij niet alleen de partituur, maar ook de song My Heart Will Go On, meesterlijk vertolkt door Céline Dion. Dit leverde hem twee Oscars, twee Golden Globes en een Grammy op. Verder kreeg hij nog awards en tal van nominaties voor films als An American Tail, Aliens, Legends of the Fall, Braveheart, Apollo 13, A Beautiful Mind en Avatar.

Het James Horner Tribute Concert vond plaats in het Muziekcentrum De Bijloke in Gent, een middeleeuwse ziekenzaal die omgebouwd werd tot een moderne concertzaal die plaats biedt aan 830 bezoekers. Die zitjes waren de avond van het concert allemaal uitverkocht. Wie te laat was, kon ’s middags naar de repetitie komen kijken. Ik had gelukkig wel tijdig een ticket bemachtigd, en kon samen met honderden andere filmmuziekliefhebbers (onder wie Robin, die door een wonderlijk toeval de stoel naast mij had geboekt) genieten van een schitterende avond, gebracht door het Brussels Philharmonic onder de leiding van maestro Dirk Brossé en aaneengepraat door Carlo Siau (presentator van Iedereen Klassiek en andere programma’s op Klara).

Op het programma stond muziek uit The Rocketeer, Aliens, Star Trek II: The Wrath of Khan, Avatar, A Beautiful Mind, Braveheart, Legends of the Fall, Krull, Sneakers, Titanic en als toemaatje The Mask of Zorro. Op het grote scherm boven het orkest werden beeldfragmenten uit de films afgewisseld met close-ups van orkest, dirigent en solisten.

Speciale gast was Simon Franglen, die het programma van de avond had samengesteld. Franklen werkte erg nauw samen met Horner, en hij werkte de partiruur van The Magnificent Seven verder af na Horners overlijden bij een vliegtuigongeval in 2015. Er werd ook een videoboodschap afgespeeld van James Cameron, die voor de soundtrack bij zijn bekendse films (Aliens, Titanic, Avatar) een beroep deed op James Horner.

Hoogtepunt van het concert was ongetwijfeld de afsluiter: My Heart Will Go On uit Titanic, gezongen door Charlotte Campion. Deze Vlaamse actrice en musicalster leende haar stem voor meerdere muzikale animatiefilms en begon al op jonge leeftijd aan haar musicalcarrière.

www.filmfestival.be
www.worldsoundtrackawards.com

Polaris Dawn

Nog geen drie jaar geleden werd Inspiration4 de eerste private orbitale ruimtevlucht. Daar heb ik toen ook een artikeltje over geschreven. Jared Isaacman, een rijke Amerikaanse ondernemer (tevens ervaren straaljagerpiloot) charterde een ruimtevlucht bij SpaceX en maakte samen met drie medereizigers een inspirerende meerdaagse trip in een baan om de Aarde.

Dat reisje was een groot succes en Isaacman had nog wat geld over, dus hij boekte al snel daarna opnieuw een vlucht bij SpaceX. Na wat uitstel werd de raket 10 september 2024 gelanceerd. Net zoals vorige keer bestond de bemanning uit twee vrouwen en twee mannen. De vlucht was alvast goed voor enkele records. Zo hebben de astronauten een hoogte van 1.400 km boven het aardoppervlak bereikt (ter vergelijking: het Internationaal ruimtestation ISS draait zijn baantjes op amper 400 km hoogte). Alleen de Apollo-astronauten die naar de maan reisden, waren ooit verder van onze planeet verwijderd. Het is de eerste keer dat een Dragon-capsule een dergelijke hoogte bereikt.

Het was ook de eerste keer dat private astronauten (niet in dienst van de NASA, de ESA of andere ruimtevaartorganisaties) een ruimtewandeling hebben gemaakt. Twee van de vier astronauten, Jarid Isaacman en Sarah Gillis, hebben zich elk om beurt een tijdje buiten de ruimtecapsule gewaagd (maar bleven er wel de hele tijd fysiek mee verbonden).

Hoewel dat voor die twee ongetwijfeld een fantastische ervaring betekende, was dat niet alleen maar om van het mooie uitzicht te genieten. Neen, de bedoeling van de hele operatie was om voor het eerst de gloednieuwe SpaceX-ruimtepakken te testen, die er overigens veel eleganter uitzien dan de lompe NASA-pakken.

In tegenstelling tot het ISS beschikt de Dragon-capsule niet over een luchtsluis. Dat betekent dat de volledige capsule eerst luchtledig gezogen wordt alvorens het luik open kan. Alle vier de astronauten zijn dan dus volledig op hun ruimtepakken aangewezen.

Het mag dan wel om een private ruimtevlucht gaan, je mag de ruimtereizigers beslist niet omschrijven als ‘ruimtetoeristen’. Er stonden maar liefst 36 verschillende experimenten van 31 partnerinstituten over de hele wereld op de agenda, voornamelijk met betrekking tot het effect van ruimtevluchten op het menselijk lichaam. Door de grote hoogte passeert het ruimtetuig ook door een deel van de Van Allen-stralingsgordels. Die straling is niet ongevaarlijk, maar de astronauten werden er maar gedurende korte tijd aan blootgesteld. De capsule brengt het grootste deel van de tijd immers in een lagere baan door, waar de astronauten beter beschermd zijn tegen straling uit de ruimte.

In onderstaande muziekvideo zie je Sarah Gillis viool spelen aan boord van de ruimtecapsule, terwijl verschillende orkesten verspreid over de hele wereld mee musiceren. Het is toevallig één van mijn favoriete muziekstukken: Rey’s Theme van John Williams, uit de soundtrack van Star Wars: Episode VII – The Force Awakens. Dit is officieel het eerste vioolstuk dat in de ruimte wordt gespeeld, maar vóór Gillis waren er uiteraard al andere muzikale astronauten. De bekendste is wellicht de Canadees Chris Hadfield, die zijn gitaar meenam aan boord van het ISS en er Space Oddity van David Bowie vertolkte. Ook die muziekvideo kun je bekijken op YouTube.

Polaris Dawn is de eerste van drie vluchten in het Polaris-programma. Ja, Isaacman heeft duidelijk de smaak te pakken. De volgende vlucht, opnieuw met een Crew Dragon-capsule, wordt momenteel voorbereid. Over enkele jaren moet het sluitstuk een bemande vlucht met Starship worden, het ambitieuze ruimtetuig van SpaceX, dat uiteindelijk mensen naar de maan en later naar Mars moet brengen. Maar neem het van mij aan: dat zal ongetwijfeld weer met de nodige vertragingen gepaard gaan. Het volledig met privégeld gefinancierde Polaris-programma heeft tot doel nieuwe technologie te testen die van belang is voor de bemande ruimtevaart, om zo de menselijke aanwezigheid in de ruimte een flinke boost te geven.

Tot slot nog dit weetje: tijdens de vlucht van Polaris Dawn werd ook nog het record gebroken van het grootste aantal mensen die tegelijkertijd in een baan om de aarde waren. Op 11 september 2024 waren er voor het eerst 19 astronauten tegelijkertijd in de ruimte: zes astronauten en drie kosmonauten aan boord van het ISS, drie in een Soyuz-capsule op weg naar het ISS, drie taikonauten in het Chinese ruimtestation Tiangong, en de vier Polaris-astronauten in hun Dragon-capsule. Het oude record, 17, dateerde van vorig jaar.

polarisprogram.com/dawn
www.youtube.com/watch?v=lD1ixTr4JWY
www.youtube.com/watch?v=pDyl6I6ESSw

Escher in het Paleis

Een tijdje geleden brachten we een bezoek aan Escher in het Paleis in Den Haag, een permanente tentoonstelling die helemaal gewijd is aan het fascinerende werk van Maurits Cornelis Escher (1898-1972). Deze grafisch kunstenaar staat bekend om zijn vlakvullingen, metamorfosen en intrigerende afbeeldingen van onmogelijke objecten. Escher maakte voornamelijk houtsneden, houtgravures en lithografieën.

Onlangs ben ik er via een YouTube-video achter gekomen dat Escher zich voor enkele van de onmogelijke objecten heeft laten inspireren door Roger Penrose, de Britse wis- en natuurkundige, kosmoloog en Nobelprijswinnaar. In 2020 won Penrose samen met Andrea Ghez en Reinhard Genzel de Nobelprijs voor natuurkunde voor zijn onderzoek aan zwarte gaten. Maar Penrose heeft niet alleen Escher geïnspireerd, het omgekeerde was evengoed waar!

Deze tentoonstelling, die niet alleen werk van Escher zelf, maar ook van Samuel Jessurun de Mesquita laat zien – Eschers leraar en ontdekker –, is gehuisvest in een bijzonder gebouw: het Paleis aan het Lange Voorhout. Hier woonde koningin Emma, de betovergrootmoeder van koning Willem-Alexander. Je hebt dus eigenlijk twee bezienswaardigheden voor de prijs van één: de Escher-collectie én het interieur van het Paleis. Emma kocht het paleis in 1896 en ging er wonen in 1901, toen haar dochter Wilhelmina trouwde met de Duitse prins Hendrik.

Tussen de vele kunstwerken van Escher (en enkele van de Mesquita) door, kunnen we dus ook genieten van de pracht en praal van dit paleis, met heel wat goudkleurige elementen in ramen, deuren, trappen etc. En er is eigenlijk nog een derde bezienswaardigheid wanneer je het gebouw bezoekt: in elke zaal hangt een opvallende kroonluchter – allemaal unieke exemplaren –, ontworpen door kunstenaar Hans van Bentem en bijna allemaal geïnspireerd op het werk van M.C. Escher.

Bij de kassa hadden we ons laten vertellen dat we voor een bezoek aan de tentoonstelling zo’n anderhalf uur nodig zouden hebben, maar dat cijfer is natuurlijk gebaseerd op de gemiddelde bezoeker, en dat zijn wij duidelijk niet. We hebben er net geen drie uur over gedaan. Dat komt uiteraard doordat ik bij heel wat van Eschers kunstwerken een onweerstaanbare drang voelde om Miche en Annelies wat uitleg te geven over wat ze precies zagen en wat er nu zo bijzonder aan was. Vlakvullingen, symmetrieën, tegengestelden, spiegelingen, perspectief, oneindigheid, optische illusies... Het zijn stuk voor stuk bijzonder boeiende zaken!

In de grote traphal hangt een uitvergrote reproductie van één van Eschers beroemdste prenten: Hand met spiegelende bol. Hier zien we de linkerhand van de kunstenaar, die een spiegelende bol vasthoudt. In de weerspiegeling op de bol zien we wat Escher zag toen hij het werk maakte: zichzelf, zittend op een armstoel, met op de achtergrond de muren, ramen en inboedel van de kamer, een boekenplank, en zijn hand op de voorgrond. Uiteraard is het beeld in de bol vervormd, aangezien het geen vlakke, maar een bolle spiegel is.

Onlangs nog kwam ik het werk van Escher tegen op een eerder onverwacht moment: tijdens het lezen van het nieuwste boek van Thomas Hertog, Het onstaan van de tijd, waar de auteur Eschers Cirkellimiet IV gebruikt als illustratie van een tweedimensionale dwarsdoorsnede van een anti-de Sitter-ruimte. Het is een houtsnede met een zich eindeloos herhalende figuur van witte engelen en zwarte demonen. In het midden van de cirkel zijn er een relatief klein aantal duidelijke, grote figuren. Het patroon herhaalt zich tot aan de rand van de cirkel, maar daarbij worden de figuurtjes steeds talrijker, kleiner en minder duidelijk. Op de rand vervagen ze in een oneindige fractaal! Dit kunstwerk hebben we in de tentoonstelling niet zien hangen, maar wel een regelmatige vlakvulling met dezelfde figuurtjes, en ook andere cirkellimieten (Cirkellimiet II, met rode, witte en zwarte kruisjes, en Cirkellimiet III, met kleurrijke vissen), allemaal volgens hetzelfde principe.

Op de bovenste verdieping kunnen we zelf experimenteren met een spiegelende en een doorzichtige glazen bol, en kunnen we ons laten fotograferen in de ‘Escher-kamer’. Zo’n kamer hebben we eerder al gezien, onder andere in Technopolis in Mechelen. Met Escher heeft dit weinig te maken, maar het past wel in het thema van optische illusies. Dit soort kamer wordt een Ames-kamer genoemd, naar zijn ontwerper, de Amerikaanse wetenschapper Aldelbert Ames.

Deze tentoonstelling is echt een aanrader voor al wie van kunst, wiskunde, optische illusies en doordenkertjes houdt.

escherinhetpaleis.nl
youtu.be/f7kW8xd8p4s – The Art of the Impossible: MC Escher and Me – Secret Knowledge 1/2
youtu.be/1CYrGpd8k5w – The Art of the Impossible: MC Escher and Me – Secret Knowledge 2/2

ESA open dag 2024

Zoals gewoonlijk was er tijdens het eerste weekend van oktober weer open dag bij ESTEC in Noordwijk. ESTEC is het European Space Research and Technology Centre van de ESA, de Europese ruimtevaartorganisatie. Dit jaar waren er maar liefst zeven astronauten te gast: behalve gastheer André Kuipers, die natuurlijk ieder jaar van de partij is, nog drie andere ESA-astronauten (de Deen Andreas Mogensen, de Brit John McFall en de Duitser Thomas Reiter) en drie Amerikaanse NASA-astronauten (Anna Fisher, Jerry Ross en Bill McArthur). Behalve de astronauten was er nóg een special guest: niemand minder dan Steven Strait, acteur en producer van de bijzonder knap gemaakte sciencefictionserie The Expanse, die je op Amazon Prime kunt streamen. The Expanse verdient alle lof voor het zo realistisch mogelijk in beeld brengen van hoe het is om in de ruimte te leven en te werken.

Net als vorige keer had ik afgesproken met mijn twee Nederlandse scifi- en space-buddy’s Annette en Detlef. Ook Jan en Jan uit Denemarken zouden de verdere dag met ons optrekken. Eén Jan had ik eerder dit jaar ook al op FedCon ontmoet. Ook FedCon-bezoekers Marcus en Fiona uit Duitsland waren van de partij. De dag verliep ongeveer zoals de vorige keren, maar het is toch altijd weer anders en iedere keer weer even interessant. We zijn mooi op tijd voor de korte openingsceremonie bij de ingang, waarbij ESA-directeur-generaal Josef Aschbacher, ESTEC-baas Dietmar Pilz en Nederlands astronaut André Kuipers het publiek verwelkomen en ons de speciale gasten voorstellen. Op weg naar het Aldo van Eyck-gebouw, waar we heel wat infostands en modellen van recente ESA-ruimtemissies vinden, ontmoeten we enkele storm troopers, scout troopers, Darth Vader en een paar Jawa’s.

Het Aldo van Eyck-gebouw (vernoemd naar zijn architect) is via een lange gang (de ‘hoofdgang’) verbonden met The Mall en het Testcentrum. In de gang weer heel wat stands, waar enthousiaste medewerkers het publiek informeren over allerlei wetenschappelijke onderwerpen en demonstraties geven van stukjes ruimtevaarttechnologie, van fotosynthese en aardmagnetisme tot aerothermodynamica en voortstuwingssystemen. In het Testcentrum, de grootste in zijn soort in Europa, zijn er allerlei faciliteiten om satellieten uitgebreid te testen alvorens ze (elders) op de raket worden gemonteerd en de ruimte in worden gelanceerd. Zo is er een grote trilplaat die de enorme trillingen moet simuleren die bij een lancering optreden, een akoestische kamer en een ruimtesimulatiekamer, die (bijna) vacuüm gezogen kan worden. In één van de ruimten ligt de gloednieuwe tweede trap van een Ariane 6-raket.

Even verderop staat het Erasmus Innovation Centre, met een tentoonstelling die een aantal opmerkelijke items omvat, zoals een capsule die de terugkeer door de dampkring heeft overleefd, een kopie van het Europese Columbus-laboratorium dat aan het ISS is bevestigd, grote, gedetailleerde modellen van raketten, een model van de ExoMars-rover, en nog veel meer. In de grote NL Space Tent is het erg druk. Er staan stands van Nederlandse bedrijven en instituten die een bijdrage leveren aan de ruimtevaart. En dan is er natuurlijk nog het Space Rocks-podium, waar de hele dag door panelgesprekken en presentaties te volgen zijn. We wonen er meerdere sessies bij: Space Station Command, met ESA-astronaut Andreas Mogensen en The Expanse-acteur Steven Strait, De wetenschap van The Expanse, ook met Strait, en Ruimtetaxi’s: Van Sojoez tot de Space Shuttle, met NASA-astronaut Bill McArthur en ESA-astronauten Thomas Reiter en John McFall.

De dag is veel te snel om. Volgend jaar weer, graag!