Schrijfmachines W.F. Hermans

Wegens het stopzetten van de subsidies door de gemeente Tilburg moest het Scryption, het museum voor schriftelijke communicatie, in 2011 na 22 jaar de deuren sluiten. Gezien onze grote interesse voor schrijfmachines hebben we het museum in 2001 bezocht. In het Scryption stonden behalve zo’n 1100 typemachines ook nog zowat 500 computers, 1500 vulpennen, 1300 inktstellen, en 3000 boeken bijeen.

De verzameling werd gestart door frater Ferrerius van den Berg, een van de Fraters van Tilburg, die in 1954 het Schrift- en Schrijfmachinemuseum oprichtte. Maar er waren nog mensen in Nederland die typemachines verzamelden. Willem Frederik Hermans bijvoorbeeld, een van Nederlands bekendste schrijvers. Samen met Harry Mulisch en Gerard Reve maakt hij deel uit van ‘de grote drie’ van de naoorlogse Nederlandse literatuur. Voor alle duidelijkheid: de schrijfmachines van W.F. Hermans zijn lang niet allemaal machines waar hij zelf nog op gewerkt heeft. Maar ook zijn beroemde rode IBM, waar hij de laatste vijfentwintig jaar van zijn leven op schreef, maakt natuurlijk deel uit van de collectie.

Aan het einde van de jaren tachtig vormde de verzameling van het Schrift- en Schrijfmachinemuseum de basis voor de collectie van het Scryption. En na het overlijden van Willem Frederik Hermans in 1995 verhuisde ook zijn verzameling oude schrijfmachines naar het Scryption. De schrijfmachines werden door de weduwe van Hermans geschonken aan frater Ferrerius, die op dat moment het Scryption beheerde.

Maar het Scryption bestaat ondertussen dus niet meer. In 2010 kreeg het museum te horen dat de gemeente Tilburg een einde maakte aan de subsidies. Heel 2011 heeft het museum gezocht naar mogelijkheden voor een doorstart, maar helaas is dat niet gelukt. Andere musea bleken niet geïnteresseerd om de verzameling schrijfmachines over te nemen. In de statuten van de Stichting Scryption was voorzien dat de collectie bij liquidatie van de stichting terug zou gaan naar de oorspronkelijke eigenaars (de Fraters van Tilburg), maar jammer genoeg zagen de fraters geen mogelijkheid om goed voor de collectie te kunnen zorgen. Vervolgens werd een deel van de verzameling (voornamelijk dubbele en minder belangrijke stukken) geveild, om met de opbrengst de rest van de collectie veilig te kunnen stellen.

De Stichting Onterfd Goed, die na de sluiting van het Scryption het beheer over de collectie kreeg, moest op zoek gaan naar een nieuw onderkomen voor onder andere de verzameling schrijfmachines van W.F. Hermans (zo’n 160 stuks, met een geschatte waarde van 10.000 euro) en schreef daartoe een prijsvraag uit. Een jury van deskundigen zou de collectie voor 5.500 euro toewijzen aan de persoon of organisatie met het beste bestemmingsplan. Daarbij had ook het publiek een stem, via een poll op de website.

Op 20 juni 2013 werd tijdens een debatavond in Den Bosch bekendgemaakt dat de verzameling van 160 schrijfmachines zou verhuizen naar Boekhandel Limerick, een literaire boekwinkel in Gent. Er waren slechts drie ernstige kandidaten voor de overname. De grootste concurrent voor Boekhandel Limerick was de gemeente Groningen, waar Hermans twintig jaar woonde en werkte (maar tevens een stad waar hij geen al te beste relatie mee had).

Maar de verhuis van de schrijfmachines naar Gent werd in Nederland lang niet door iedereen goed onthaald. Er is heel wat om te doen geweest, zoals blijkt uit de lange reeks in de pers verschenen artikels op de website van de Stichting Onterfd Goed. Vooral het feit dat een prijsvraag bepalend zou zijn voor de toekomst van de collectie, viel niet overal in goede aarde. Nick Muller van HP/De Tijd noemde het zelfs ‘een grof schandaal’ dat de vermaarde rode schrijfmachine van Hermans op die manier van eigenaar zou wisselen.

De jury verantwoordde de keuze als volgt: ‘De jury apprecieert dit particuliere initiatief waaruit een grote passie blijkt. De jury gunt het de collectie te blijven zwerven van particulier naar particulier en van passie naar passie. Een gemusealiseerde collectie keert terug naar de primaire context.’

Na toewijzing van de collectie aan Boekhandel Limerick vroegen enkele politici zelfs aan de bevoegde minister of er kon ingegrepen worden om de collectie toch in Nederland te houden. Minister Bussemaker van Cultuur achtte dat niet nodig en wees erop dat de collectie in Gent voor het publiek toegankelijk zal blijven in het Nederlands taalgebied, in een land dat W.F. Hermans huldigde met een eredoctoraat en waar hij sedert 1991 woonde. Met andere woorden: Hermans is net zo goed van België als van Nederland.

Op 31 augustus, op de vooravond van Hermans’ verjaardag, werd de collectie door de nieuwe eigenaar, de fiere Gert Brouns, opengesteld met een groot inhuldigingsfeest, waarop we waren uitgenodigd. We konden er de belangrijkste stukken uit de collectie, die vanaf 3 september voor het grote publiek toegankelijk is in Boekhandel Limerick (vlakbij het Gentse Sint-Pietersstation), in avant-première bekijken. Terwijl we konden genieten van een rijkelijk buffet, kwamen meerdere sprekers aan de beurt: de Gentse eerste schepen Mathias De Clercq voor het welkomstwoord, de Nederlandse auteur Dirk van Weelden (winnaar van de Multatuliprijs met zijn roman Mobilhome, 1991) met een laudatio aan de schrijfmachine en Vlaams schrijver en Hermans-kenner Peter Terrin (winnaar van de AKO Literatuurprijs met Post Mortem, 2012). De avond werd passend afgesloten met een heildronk ter ere van de verjaardag van W.F. Hermans.

Binnenkort gaan we nog eens terug naar Gent, want we willen de volledige collectie natuurlijk gaan bezichtigen in Boekhandel Limerick.

Edit 2014-01-15: Ondertussen hebben we de volledige collectie kunnen bezoeken en ook uitgebreid kunnen fotograferen. De foto’s vind je op mijn GooglePlus-account of hieronder:

www.limerick.be
www.onterfdgoed.nl