Voor het derde jaar op een rij heb ik de Northeast Conference on Science and Skepticism bijgewoond, kortweg NECSS (uitgesproken als ‘nexus’). Vroeger kon ik er nooit naartoe, want deze conferentie vond altijd plaats in New York, en dat is toch een heel eind pendelen. Sinds 2020 echter (dankzij de covid-19-pandemie) is NECSS omgevormd tot een volledig online gebeuren. De organisatoren zagen meteen het voordeel van deze nieuwe manier van werken: in plaats van hooguit enkele honderden voornamelijk Amerikaanse bezoekers konden ze voortaan bogen op een wereldwijd publiek van om en bij de 1.500 belangstellenden! De nieuwe formule is zo succesvol dat de organisatoren er de komende jaren alvast mee willen doorgaan, covid of niet.
NECSS 2022 vond plaats tijdens het weekend van 5 en 6 augustus, op het ogenblik dat ik in Maastricht zat (neen, niet voor grootste Ironman-triatlon van de Benelux, maar voor het 53e Intersteno-congres). Toch heb ik geen seconde van NECSS moeten missen, want ik kon het gebeuren na thuiskomst gewoon uitgesteld bekijken.
Het thema dit jaar was Navigating the Misinformation Apocalypse, een zeer actueel onderwerp. We maken allemaal vrijwel dagelijks gebruik van het internet, van radio- en tv-programma’s en/of van de geschreven pers om op de hoogte te blijven van wat er in de wereld gebeurt. Maar niet al die nieuwsbronnen zijn even betrouwbaar of geloofwaardig. Ik vertel je niets nieuws wanneer ik je zeg dat er héél veel desinformatie de wereld ingestuurd wordt.
In zijn inleiding lichtte Steven Novella (neuroloog en docent aan de Yale University School of Medicine (USA) en organisator van NECSS) de twee termen toe. We spreken van misinformatie wanneer verkeerde informatie verspreid wordt, niet noodzakelijk met de bedoeling om te misleiden; we spreken van desinformatie wanneer doelbewust onjuiste informatie verspreid wordt. Dat laatste kan om allerlei redenen, bv. om het doelpubliek aan te zetten tot kopen of doneren, om hen te overtuigen om voor een bepaalde politieke kandidaat te stemmen, om hen voor een bepaalde ideologie of levensbeschouwing te winnen, of ronduit om hen uit te buiten en op te lichten.
De keynote op vrijdagavond bestond uit een anderhalf uur durend gesprek tussen niemand minder dan David Copperfield en Bill Nye. Copperfield is een wereldberoemde illusionist naar wie tal van mensen heel erg opkijken. Al decennia lang voert hij opmerkelijke illusie-shows op en hij is bijzonder bedreven in wat hij doet. Copperfield voert nog steeds 14 shows per week op in Las Vegas. Een illusionist misleidt zijn publiek voortdurend, maar toch is hij geen bedrieger: als je naar een goochelshow gaat, dan wéét je immers van tevoren dat je bedrogen zult worden waar je bij staat; je wéét dat de goochelaar trucs uithaalt, illusies opvoert en je misleidt. Copperfields illusies zijn zó verbluffend realistisch, dat sommige mensen, zo vertelt hij, er heilig van overtuigd zijn dat hij over bijzondere (bovennatuurlijke) gaven beschikt. Er is een categorie van mensen die halsstarrig weigeren te geloven dat het om illusies gaat, en blijven zweren dat Copperfield écht kan vliegen of écht door de Chinese Muur kan lopen (wat voor alle duidelijkheid dus niet het geval is, duh!).
Zo haalde Copperfield het voorbeeld aan van James Brown (de beroemde soul-zanger), die maar niet wou geloven dat het om illusies gaat, en van een arts (!) die er niet in slaagde zijn zoon van zijn hoofdpijn af te helpen en ten einde raad bij David Copperfield ging aankloppen, omdat hij ervan overtuigd was dat hij dat met zijn ‘magie’ wél zou kunnen. Artsen zouden beter moeten weten: ze hebben een degelijke wetenschappelijke opleiding achter de rug, maar blijkbaar is dat geen voldoende garantie om gespaard te blijven van geloof in bovennatuurlijke hocus pocus.
Uit dat laatste voorbeeld onthouden we dat het beslist niet alleen domme of minder goed opgeleide mensen zijn die in nonsens geloven; ook intelligente mensen die een degelijke opleiding genoten hebben en van zichzelf vinden dat ze rationele denkers zijn, kunnen net zo goed ten prooi vallen aan bijgeloof en pseudowetenschappelijke onzin. Meer nog: als je eenmaal rotsvast in iets gelooft (ook al is het aantoonbaar onwaar), dan helpt je opleiding en intellect vaak mee om allerlei (drog)redenen te verzinnen om dat geloof te rationaliseren. Dat maakt het ontzettend moeilijk om mensen te overtuigen van wat waar en wat niet waar is.
Zelfs als rationeel denkende sceptici moeten we er ons steeds van bewust zijn dat ook wij te allen tijde in zo’n val kunnen trappen. We moeten daarom vooral voortdurend onze eigen denkbeelden, en niet alleen die van anderen, in vraag stellen en aan een kritische analyse onderwerpen. Hier is alvast één waarheid: iedereen, ook jij, beste kritische lezer, gelooft op dit moment op zijn minst één ding dat onwaar is. Het feit dat zowel minder goed opgeleiden als intellectuelen met evenveel ontzag en verbazing naar de illusies van iemand als David Copperfield zitten te kijken, bewijst dat we allemaal even vatbaar zijn voor misleiding. Houd deze bemerking in gedachten de volgende keer dat je denkt ergens 100% zeker van te zijn.
Bill Nye is vooral in de Verenigde Staten gekend als The Science Guy, die vooral in de jaren 90 zijn best deed om op tv wetenschap en technologie op een bevattelijke manier uit te leggen (een beetje zoals Chriet Titulaer bij ons een decennium eerder al deed). Enkele jaren geleden had hij nog een succesvolle wetenschapsshow op Netflix onder de titel Bill Nye Saves the World. Hij is ook de CEO van The Planetary Society, een internationale organisatie ter promotie van wetenschappelijk onderzoek op het gebied van astronomie en ruimtevaart (in 1980 opgericht door Carl Sagan).
De hoofdbrok van NECSS 2022 was voor de zaterdag, met meerdere respectabele sprekers. De dag begon met een bijzonder interessant gesprek tussen Steven Novella en Richard Wiseman, professor psychologie aan de universiteit van Hertfordshire (UK). Verder waren er nog presentaties van Ilyse Hogue, Adam Berinsky, Christie Aschwanden, Andrea Jones Rooy, Jennifer Pann, Akil Patterson en Kasha Patel, en uiteraard zoals elk jaar een live aflevering van de SGU Podcast, waarin actuele wetenschappelijke onderwerpen besproken worden. Het geheel werd zoals gewoonlijk erg vlotjes aaneengepraat door George Hrab (muzikant en scepticus).
Wil je het allemaal zelf bekijken? Dat kan. Hoewel het live event afgelopen is, kun je nog steeds registreren op necss.org. Je krijgt dan nog tot eind oktober toegang tot de video’s van alle presentaties.
